La sociedad de la República estaba dividida en estamentos y era extremadamente difícil para la gente cruzar la barrera entre ellos. Es cierto que los patricios más ricos podían comprarse un título nobiliario, pero se trataba de individuos. El banquero de Varsovia Piotr Riaucour pagó más de 126 mil zlotys por el título. En aquella época el coste medio de un pueblo era de 3 mil.

Era mucho más fácil caerse. Después de las grandes guerras que devastaron el país sármata en el siglo XVII, muchos habitantes de las ciudades se trasladaron al campo y mucha gente libre cayó en la servidumbre.

Por lo general, la gente hacía su carrera dentro de su propio estado. Un aprendiz de artesano podía soñar, con toda realismo, con obtener un diploma de maestro, abrir su propio taller y conseguir el puesto de consejero o juez lego.

Społeczeństwo Rzeczpospolitej było stanowe a ludziom ogromnie trudno było przekroczyć barierę między stanami. Wprawdzie najbogatsi patrycjusze mogli kupić sobie tytuł szlachecki, ale były to jednostki. Warszawski bankier Piotr Riaucour zapłacił za tytuł ponad 126 tys. złotych! W tym czasie przeciętna wieś kosztowała 3 tysięcy.

O wiele łatwiej było spaść w dół. Po wielkich wojnach, które spustoszyły Rzeczpospolitą w siedemnastym wieku, wielu mieszczan przenosiło się na wieś, a wielu wolnych ludzi popadało w poddaństwo.

Zazwyczaj ludzie robili karierę wewnątrz własnego stanu. Uczeń rzemieślnika mógł całkiem realnie marzyć o dyplomie mistrza, otwarciu własnego warsztatu i zdobyciu funkcji rajcy lub ławnika.

Un noble, propietario de varios pueblos, podía iniciar una carrera política, ganarse la confianza del rey y acabar su vida como propietario de doscientos pueblos y varias ciudades (cosa que consiguió Jan Zamojski).

Sin embargo, en Sarmatia ha habido varias carreras espectaculares “de la pobreza a la riqueza”.

Szlachcic – właściciel kilku wsi – mógł rozpocząć karierę polityczną, pozyskać zaufanie króla i zakończyć życie jako posiadacz dwustu wsi i kilku miast (co udało się Janowi Zamojskiemu).

Jednakże zdarzyło się w Sarmacji kilka spektakularnych karier z serii „od zera do milionera”.

Gato-Delgato

Adam Kot (Gato) nació en Silesia en una familia de campesinos. Huyó del pueblo y se dirigió a Sarmacia. Se ganó la confianza del starost de Biecz y luego del propio rey Juan Casimiro, quien lo nombró su secretario. En la corte de Varsovia, Adán encontró a su compañera de vida: se casó con la francesa Margarita, hija del sastre real. Posteriormente, fue nombrado caballero y comenzó a firmar con su nombre Kotowski (Delgato). Por supuesto, en su escudo de armas aparecía un gato.

Los emprendedores silesios amasaron una gran fortuna mediante el arrendamiento de propiedades reales y mediante rentables derechos de aduana. Tylman van Gameren, uno de los arquitectos más respetados, construyó el Palacio Kotowski en la Ciudad Nueva de Varsovia.

Kot-Kotowski

Adam Kot urodził się na Śląsku w rodzinie chłopskiej. Zbiegł ze wsi i udał się do Sarmacji. Zdobył zaufanie starosty bieckiego, a potem samego króla Jana Kazimierza, który mianował go swoim sekretarzem. Na dworze w Warszawie Adam znalazł życiową partnerkę – ożenił się z Francuzką Małgorzatą, córką królewskiego krawca. Następnie, uzyskał szlachectwo i zaczął podpisywać się Kotowski. Oczywiście, w jego herbie widniał kot.

Przedsiębiorczy Ślązak doszedł do wielkiego majątku, dzierżawiąc dobra królewskie oraz dochodowe cła. Tylman z Gameren, jeden z najbardziej cenionych architektów, zbudował Kotowskim pałac na Nowym Mieście w Warszawie.

Más tarde lo vendieron con ganancias a la reina Maria Casimira y se mudaron a un edificio más impresionante que Tylman construyó para ellos en la calle Miodowa. Allí agasajaron a los primeros dignatarios de la República de Polonia, que preferían festejar en casa de los Kotowski que en la del rey.

Hasta el día de hoy, en la Iglesia de los Dominicos en la Ciudad Nueva se puede admirar la monumental capilla funeraria erigida para Adán y Margarita Kotowski. ¡La riqueza de un hombre nacido en la servidumbre sigue siendo asombrosa!

Sprzedali go później z zyskiem królowej Marysieńce i przenieśli się do okazalszego gmachu, który Tylman wzniósł im przy ulicy Miodowej. Tam podejmowali pierwszych dygnitarzy Rzeczpospolitej, którzy woleli ucztować u Kotowskich niż u króla.

Do dziś w kościele Dominikanów na Nowym Mieście można podziwiać monumentalną kaplicę grobową wystawioną dla Adama i Małgorzaty Kotowskich. Bogactwo człowieka urodzonego w poddaństwie nadal zachwyca! 

Sin embargo, con mucha más frecuencia el escenario era el opuesto: un hombre rico perdía su riqueza…

Si hubiera existido un periódico sensacionalista en el siglo XVIII, habría publicado una historia como ésta:

Vallista Sármata, no. 1, año 1780

¡Antoni Tyzenhauz despedido! El tesorero de la corte lituana y amigo personal del rey acaba de dimitir de su cargo.

Hace apenas unos años describimos sus espectaculares éxitos en el aumento de los ingresos procedentes de las propiedades reales en Lituania. En los alrededores de Grodno, Tyzenhauz abrió varias docenas de fábricas que producían lienzos, muebles y carruajes. Hoy contamos nuestras pérdidas. ¡Después de quince años de gestión del señor T., desaparecieron de las economías de Grodno, Šiauliai y Brest hasta 40 pueblos! Los campesinos abandonaron sus granjas en masa. Cuando se restableció la servidumbre estallaron revueltas en Šiauliai y Janiškės. Los campesinos atacaron mansiones, almacenes y posadas.

Jednak dużo częściej scenariusz był odwrotny: zamożny człowiek tracił bogactwo…

Gdyby w osiemnastym wieku istniał tabloid, opisałby on taką historię:

Sarmacki Plotek, nr 1, rok 1780

Antoni Tyzenhauz zdymisjonowany! Podskarbi nadworny litewski i osobisty przyjaciel króla właśnie pożegnał się ze stanowiskiem.

Jeszcze kilka lat temu opisywaliśmy jego spektakularne sukcesy w powiększaniu dochodów z dóbr królewskich na Litwie. W okolicach Grodna Tyzenhauz otworzył kilkadziesiąt manufaktur produkujących płótna, meble i powozy. Dzisiaj liczymy straty. Po piętnastu latach zarządzania przez pana T. w ekonomiach grodzieńskiej, szawelskiej i brzeskiej ubyło aż 40 wsi! Chłopi masowo porzucali gospodarstwa. W Szawlach i Janiszkach doszło do buntów, kiedy na powrót wprowadzono pańszczyznę. Włościanie napadali na dwory, magazyny i karczmy.

En una determinada fábrica de telas trabajaban sólo seis tejedores cualificados. El resto de los trabajadores eran siervos, por lo que cuando comenzó la cosecha, la planta estaba vacía. En aquella época, los judíos pobres, así como los mendigos y los vagabundos, eran obligados a trabajar. Como se puede imaginar, no tenían ni las habilidades ni la motivación para trabajar.

El propio Tyzenhauz se quedó con una cuarta parte de los ingresos procedentes de las propiedades reales. Vivía en un palacio en Grodno, donde mantenía un teatro y una orquesta privados. ¡Ahora le acusan de haber defraudado 800 mil zlotys! El tesorero se defiende de las acusaciones:

– ¡He construido el teatro para la gente de Grodno, no puede despreocuparse! Soy perseguido por mis oponentes, destruido por el embajador ruso y subestimado por el rey que ha escuchado a sus calumniadores. ¡Me rompe el corazón ver cómo las riquezas que he acumulado se desperdician en una subasta, ver cómo la ira y la estupidez humanas convierten en un desierto la tierra que había convertido en un fértil oasis!

– Teatr zbudowałem dla grodnian, nie da siebie! Jestem zaszczuty przez moich przeciwników, zniszczony przez ambasadora rosyjskiego i niedoceniony przez króla, który dał posłuch oszczercom. Serce mi się kraje, jak na licytacji marnują nagromadzone przeze mnie bogactwa, jak złość i głupota ludzka zmieniają w pustynię ziemię, którą ja uczyniłem żyzną oazą!